Νευροποικιλομορφία: τι είναι και πώς βοηθάει την κοινωνία μας;

Νευροποικιλομορφία: τι είναι και πώς βοηθάει την κοινωνία μας;

ορισμός

Όταν μιλάμε για νευροποικιλομορφία, εννοούμε ένα εύρος διαφορών στην εγκεφαλική λειτουργία αλλά και τη συμπεριφορά του ανθρώπου, στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξής του. Με τον όρο συμπεριφορά, εννοούμε την κοινωνικότητα, τη μάθηση, την προσοχή, τη διάθεση και άλλες ψυχικές λειτουργίες. Όπως γνωρίζουμε άλλωστε, ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός με τα δυνατά του στοιχεία αλλά και τα ελαττώματά του. Οι άνθρωποι με νευροποικιλομορφία αντιλαμβάνονται τον κόσμο με ένα ιδιαίτερο τρόπο και ίσως διαφορετικό από τους περισσότερους ανθρώπους. Υπάρχει μεγάλο στίγμα στην ελληνική κοινωνία γύρω από αυτές τις έννοιες, και όποιος άνθρωπος έχει διαφορετικές απόψεις ή σκέφτεται διαφορετικά από τους περισσότερους, τότε δυστυχώς απομονώνεται και σε μερικές περιπτώσεις παραγκωνίζεται από το κοινωνικό σύνολο. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τη νευροποικιλομορφία σαν αποτέλεσμα της φυσιολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, αλλά σαν κάτι το παθολογικό. Ίσως πάλι να είναι αποτέλεσμα άγνοιας ή/και αδυναμία κατανόησης του διαφορετικού.

είδη νευροποικιλομορφίας

 Γνωστά είδη νευροποικιλομορφίας είναι τα εξής:

-Αυτισμός: Είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που αφορά στο πώς επικοινωνεί και αλληλοεπιδρά το άτομο με τον υπόλοιπο κόσμο. Κάθε άτομο με αυτισμό είναι διαφορετικό και γι’αυτό μιλάμε για φάσμα. Περίπου 1 στα 100 άτομα βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού και μπορούν να διαγνωστούν από την ηλικία των 3 ετών.

-Σύνδρομο Άσπεργκερ: Ανήκει στην κατηγορία του φάσματος του αυτισμού, στην πιο ελαφριά μορφή του. Τα άτομα αυτά συνήθως είναι πιο λειτουργικά και συχνά δε διαφέρουν και πολύ από τα άτομα χωρίς κανένα είδος νευροποικιλομορφίας.

-Δυσλεξία: Αφορά στη δυσκολία διαβάσματος, που όμως δε σχετίζεται με το επίπεδο εξυπνάδας του ατόμου. Φαίνεται να εμφανίζεται στο 3-7% του γενικού πληθυσμού.

-Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας: Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η έλλειψη προσοχής, υπερκινητικότητα και αυθορμητισμός. Αφορά στο 5-10% όλων των παιδιών σχολικής ηλικίας παγκοσμίως. Αρκετές φορές, τα συμπτώματα συνεχίζουν και ταλαιπωρούν τα άτομα αυτά και στην ενήλικη ζωή.

-Δυσπραξία: Είναι μια μορφή διαταραχής του αναπτυξιακού συντονισμού. Ενδέχεται να επηρεάσουν τη συμμετοχή και τη λειτουργία των καθημερινών δεξιοτήτων στην εκπαίδευση και εργασία.

-Άτομα υψηλής ευαισθησίας: Αφορά σε ένα ποσοστό της τάξης του 15-30% του γενικού πληθυσμού. Η ενσυναίσθηση είναι ένα χαρακτηριστικό των ατόμων υψηλής ευαισθησίας, πράγμα που τα κάνει να παρατηρούν λεπτομέρειες που οι άλλοι δεν μπορούν να δουν ή να καταλάβουν. Ακριβώς αύτη η ευαισθησία τους να βλέπουν τις λεπτομέρειες τα κάνει και άκρως δημιουργικά. Από την άλλη, το ίδιο αυτό χαρακτηριστικό μπορεί να τα κάνει πιο ευαίσθητα στην αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος ή μιας ασθένειας. Τέλος, είναι πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη λόγω της υπερευαισθησίας τους σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

-Αγχώδης διαταραχή ή κοινωνική φοβία: Συνήθως εμφανίζεται στην εφηβεία και επηρεάζει όλη τη ζωή του ανθρώπου. Για κάποιους καλυτερεύει με το πέρασμα του χρόνου, αλλά αρκετοί χρειάζονται φαρμακευτική βοήθεια. Τα άτομα αυτά ανησυχούν υπερβολικά για οποιαδήποτε κοινωνική συναναστροφή, όπως η γνωριμία με αγνώστους, αλλά και όταν πηγαίνουν για παράδειγμα στο σουπερμαρκετ. Λόγω αυτής της υπερευαισθησίας τους, τα άτομα αυτά είναι πιο ενσυναίσθητα, σκέφτονται πολύ πριν να μιλήσουν ή να δράσουν, και είναι πολύ καλοί ακροατές στα προβλήματα και θέματα των άλλων.

- Δυσαριθμησία: Αναφέρεται σε ειδική μαθησιακή δυσκολία που εμφανίζεται σε ορισμένα παιδιά στα μαθηματκά, που όμως δε σχετίζεται με τη νοημοσύνη του ατόμου.

δυνατά χαρακτηριστικά ατόμων με νευροποικιλομορφία

Τα άτομα με νευροποικιλομορφία έχουν χαρακτηριστικά τα οποία αφορούν κυρίως στην επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους γύρω τους, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο. Εδώ θα επικεντρωθώ στο φάσμα του αυτισμού και στο σύνδρομο Άσπεργκερ.

Στον αυτισμό, επειδή μιλάμε για φάσμα, τα άτομα μπορεί να έχουν πολλές δεξιότητες και να είναι ανεξάρτητα, να εργάζονται και να κάνουν οικογένεια. Ένα έντονο χαρακτηριστικό είναι η ικανότητά τους να σκέφτονται και να μαθαίνουν με οπτικό τρόπο, η ικανότητά τους να θυμούνται συγκεκριμένα πράγματα, με αρκετή λεπτομέρεια και για εκτεταμένο χρονικό διάστημα. Από την άλλη, δυσκολεύονται να μάθουν πράγματα που δεν τους φαίνονται ενδιαφέροντα, όπως επίσης και να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις και αλλαγές στο προγράμματα της ρουτίνας τους. Μπορούμε μόνο να φανταστούμε το πόσο δύσκολο ήταν για εκείνα να προσαρμοστούν στη νέα καθημερινότητα που επέφερε η πανδημία το 2019 στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη!

Στήριξη ατόμων με νευροποικιλομορφία στον εργασιακό χώρο

Όμως τί συμβαίνει όταν κάποιος με νευροποικιλομορφία θέλει να βγει στην παραγωγή και να δραστηριοποιηθεί εργασιακά; Υπάρχει ανάλογη αποδοχή; Έχει τη στήριξη που αρμόζει στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στις ανάλογες δυνατότητές του;

Η απάντηση εξαρτάται από τον καθένα μας προσωπικά και το κατά πόσο ο εργοδότης θα ασχοληθεί. Το θετικό είναι ότι είναι εύκολο να γίνουν κάποιες προσαρμογές στον εργασιακό χώρο που θα κάνουν πιο εύκολη και παραγωγική τη μέρα τους. Για παράδειγμα, ένας ήσυχος εργασιακός χώρος, χωρίς έντονο φωτισμό και αναστάτωση (πχ έντονος θόρυβος) τους βοηθάει πολύ στη συγκέντρωση και την αποφυγή σύγχυσης. Επίσης, είναι σημαντικό να υπάρχει μια ρουτίνα η οποία να έχει προσαρμοστεί στις ανάγκες του ατόμου (και της εταιρίας) και να έχει συμφωνηθεί με τον εργοδότη του. Τέλος, βοηθάει πολύ τα άτομα με νευροποικιλομορφία να έχουν συγκεκριμένους στόχους και αρμοδιότητες, γιατί αυτό τα βοηθάει να συγκεντρώνονται σε κάτι συγκεκριμένο. Και φυσικά, οι συνάδελφοι αλλά κυρίως οι προϊστάμενοί τους να είναι ενημερωμένοι για την κατάσταση και να ενημερώνονται σωστά για να τους στηρίξουν κατάλληλα.

Διάσημοι με νευροποικιλομορφία

Άραγε θα σας ξάφνιαζε εάν μαθαίνατε ότι ο AlbertEinstein, SteveJobs, Λιονέλ Μέσι, αλλά και ο ‘δικός μας’ μπασκετμπολίστας, Δημήτρης Παπανικολάου, αλλά και άλλοι που έχουν διαγνωστεί με σύνδρομο Άσπεργκερ ή αυτισμό σε κάποια φάση της ζωής τους; Δυστυχώς είναι ακόμη ταμπού η κάθε είδους διαφορετικότητα, και το να κοινοποιείς τη διαφορετικότητά σου θεωρείται μείον. Επίσης, θέλει θάρρος και τόλμη να αγκαλιάσεις το διαφορετικό, ενώ είναι απλά μια πράξη αποδοχής και άρα θα έπρεπε να είναι κάτι το φυσιολογικό και το αυθόρμητο, από όλους μας.

συμπέρασμα

Είναι γεγονός, ότι μια κοινωνία όπου το ‘τέλειο’ και η επιφανειακή ‘ομορφιά’ προβάλλονται παντού είναι δύσκολο να αγκαλιάσει το διαφορετικό, το ιδιαίτερο, το μοναδικό. Έτσι, τις περισσότερες φορές τα άτομα με νευροποικιλομορφία σιωπούν, ντρέπονται – ίσως και να μην αποδέχονται καν τον ίδιο τους τον εαυτό – και μένουν στο περιθώριο. Όποια κοινωνία ή εργασιακός τομέας πιστεύει και συντηρεί την ομοιομορφία μένει πίσω.

Το συμπέρασμα είναι ένα: ο κάθε ένας από εμάς έχει δυνατότητες που μπορεί να αναπτύξει εάν του δοθεί η ευκαιρία και οι κατάλληλες συνθήκες. Η νευροποικιλομορφία είναι απλά μια κατάσταση διαφορετική από ό,τι έχουμε συνηθίσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι φυσιολογική ή περίεργη. Η άγνοια λοιπόν για το τί ισχύει και υπάρχει γύρω μας, δε βοηθάει την κοινωνία μας, μα και κανέναν από εμάς να εξελιχθεί και να πάει παρακάτω.

Το φάσμα του αυτισμού είναι ευρύ και σίγουρα κάποιος με νευροποικιλομορφία δεν επιτρέπεται να χαρακτηριστεί ως άρρωστος. Να τολμήσουμε να αγκαλιάσουμε λοιπόν το διαφορετικό: είναι όμορφο, μας διευρύνει τους ορίζοντες, και μας πάει παραπέρα.-

Παρασκευή Mακεδονοπούλου BSc, MRes, PhD

Νευροβιολόγος, Μοριακή βιολόγος/Γενετίστρια, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Μάστερ στις Νευροεπιστήμες, Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Διδακτορικό στην Ψυχιατρική και Αναγεννητική Ιατρική, Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.